Afb. de prediking van Liudger. Oude schoolplaat.

Liudger, de 'apostel der Groningers', is een 8e eeuwse missionaris in het gebied van de Friezen. De huidige provincie Groningen wordt in die dagen ook aangeduid als het gebied der Friezen. Hij voltooit het werk waarvan evangeliepredikers als Willibrord en Bonifatius de grondleggers zijn geweest. Liudgers grootvader is een Friese edelman, die naar Luik is gevlucht. Daar komt hij in aanraking met het christendom en bekeert zich tot dit geloof. Zijn zoon trouwt met een vrome Christin en uit dit huwelijk wordt Liudger geboren. Na een vooropleiding in Utrecht sturen zijn ouders hem naar York in Engeland. Daar staat de beroemdste school van West-Europa onder leiding van Alcuinus. Later krijgt deze geleerde van naam de hofschool van Karel de Grote onder zijn hoede.

Afb. De heilige Liudger geneest de blinde zanger Bernlef. W.A.F. Kronenburg: Neerlands Heiligen in vroeger eeuwen. 1-4. Amsterdam 1899, frontispice. Licentie: Public Domain.

In 777, op 43-jarige leeftijd, begint Liudger zijn apostelwerk in Deventer. Van daaruit breiden zijn werkzaamheden zich uit naar het noorden, tot in de verste uithoeken van het Friese Zeerijk. Aan het eind van iedere zomer zeilt hij vanuit Stavoren naar Utrecht om daar tijdens de herfstmaanden les te geven aan de kloosterschool. Zijn voorgangers, met name Bonifatius, hebben weinig succes geboekt in de noorderlijke streken. Liudger heeft echter het grote voordeel dat hij de landstaal spreekt. Een grote rol in zijn succes heeft volgens de overlevering zijn genezing van de blinde bard Bernlef gespeeld. Tijdens een van zijn reizen door het Groningerland ontmoet Liudger de blinde bard in Helwerd. Hij tracht Bernlef tot het christendom te bekeren. Bernlef zou daarop tegen Liudger hebben gezegd, als uw God zo machtig is, toon mij dan een teken'. De heilige legt daarop zijn handen op de ogen van de bard en spreekt een gebed uit, waarna de blinde weer kan zien. Deze genezing zal als en lopend vuurtje rond zijn gegaan.

Bernlef is een blinde Friese dichter die leeft in de 8e eeuw. Hij zal zijn geboren in Warffum, een dorp in het noorden van Groningen. In die periode hoort de huidige provincie Groningen tot Friesland. Wanneer Warffum is ontstaan is niet precies bekend, maar de oudste vermelding van de naam is te vinden in de vita van de prediker Liudger (744 - 809). In de Middeleeuwen ligt er vlak bij Warffum een Johannieter klooster. De twee Maltezer Kruisen in het wapen van Warffum verwijzen naar dit klooster. De naam Warffum lijkt afgeleid te zijn van de woorden warf en heem. Warf is een oud Fries woord voor een volksvergadering waar recht wordt gesproken. Heem is een aanduiding voor een plaats. Het zwaard in het wapen van Warffum is een verwijzing naar deze plaats waar recht wordt gesproken. Vroeger wordt de naam van Warffum overigens met één 'f' gespeld: Warfum. Van de dichter Bernlef is niet veel bekend. Geen enkele tekst van hem is bewaard gebleven, al is hij mogelijk de auteur van de Oudsaksische evangelieharmonie Heliand. Hij zal geleefd hebben rond 785 n. Chr.

Afb.: Beeld van de ontmoeting van Liudger en Bernlef, in de kerk van Lochem, Gelderland. Foto: Ruud Zwart. oktober 2005. Licentie: Creative Commons.

Bij de Martinitoren in de stad Groningen staat een beeld van hem, hoewel we niet weten hoe Bernlef eruit heeft gezien. Volgens de overlevering ontmoet de apostel Liudger tijdens zijn rondreizen de blinde zanger in Helwerd (nu twee onbewoonde wierden in de provincie Groningen). In die tijd ligt dit dorp aan de kust. Liudger ontmoet tijdens zijn rondreizen op de wierde van Helwerd bij de hoeve van vrouwe Menisweerd de Friese blinde zanger Bernlef. Bernlef heeft een prachtige stem, maar zingt heidense liederen. Als Liudger hem tot het christelijke geloof wil bekeren zegt Bernlef: "als die God van u dan zo machtig is, toon mij een teken". Liudger legt dan zijn handen op de blinde ogen en heft een gebed aan. De blinde Bernlef ondervindt tot zijn stomme verbazing dat hij weer ziende is geworden en ziet aan de horizon zijn geliefde Warffum liggen. Hij knielt aan de voeten van Liudger en is dankbaar voor wat de God van Liudger heeft verricht. Liudger stelt een persoonlijke gift voor deze genezing niet op prijs, maar verzoekt Bernlef vanaf dat moment als levende getuigenis van het nieuwe geloof op te treden, wat Bernlef doet.

Liudger geneest Bernlef van zijn blindheid, waarna de laatste bekeerd wordt tot het Christendom zijn heidense repertoir hebben ingeruild voor meer stichtelijk werk. In 796 sticht Liudger een klooster in Werden, nu een stadsdeel van Essen, aan de Roer. Om van dit klooster een centrum van beschaving en geleerdheid te maken, geeft hij al zijn bezittingen aan het klooster. Later wordt Liudger bisschop van Münster.

Meer lezen: Christianisering in het noorden